Zaufanie to fundament bankowości spółdzielczej

Z Michałem Ołdakowskim, prezesem zarządu IPS-SGB, rozmawiała Anna Jarmuszkiewicz. Wywiad został opublikowany w "Głosie Banków Spółdzielczych" 1/2025.

Jakie były najważniejsze etapy rozwoju Spółdzielczego Systemu Ochrony SGB w ciągu ostatnich 10 lat i które wydarzenia w głównej mierze skutkowały tym, że działalność IPS okazała się sukcesem?

Pierwszym, niezwykle istotnym i skomplikowanym etapem było z pewnością utworzenie Spółdzielczego Systemu Ochrony SGB. Cały proces wymagał dużej wyobraźni, determinacji, zaangażowania banków spółdzielczych i członków zespołu powołanego przy SGB-Banku S.A. Chociaż prace trwały dość długo i obfitowały w trudne, wymagające rozmowy wewnętrze oraz negocjacje z nadzorcą, to ostatecznie zaprojektowaliśmy taki system, którego najważniejsze mechanizmy okazały się skuteczne i działają sprawnie również dzisiaj.

Z pewnym sentymentem wspominamy ten bardzo interesujący i wymagający czas, którego zwieńczeniem było podpisanie przez 191 banków spółdzielczych i SGB-Bank S.A. 23 listopada 2015 roku Umowy Systemu Ochrony.

Tworząc spółdzielnię Spółdzielczy System Ochrony SGB (w skrócie IPS-SGB), czyli jednostkę zarządzającą systemem ochrony, od początku chcieliśmy, żeby była to instytucja kompetentna, sprawna i efektywna kosztowo. Dlatego najważniejszym zadaniem po rozpoczęciu działalności stała się budowa profesjonalnego zespołu. Jego trzon stanowili pracownicy SGB-Banku oraz doświadczeni managerowie i specjaliści, którzy dołączyli do nas z rynku. To dzięki ich pracy i zaangażowaniu stworzyliśmy dobrze funkcjonującą instytucję. Bardzo szybko zbudowaliśmy sprawnie działający audyt. Warto przy tym zaznaczyć, że już w 2017 roku powołaliśmy zespół audytów IT, który nie tylko bada procesy w bankach spółdzielczych, ale jest także wsparciem w przypadku zidentyfikowania poważnych incydentów bezpieczeństwa. Stworzyliśmy i utrzymujemy regulacje wzorcowe. Zorganizowaliśmy również część analityczną i wsparcie restrukturyzacyjne banków oraz mechanizmy prewencyjne, które umożliwiają szybką diagnozę i zapobieganie pogarszaniu się sytuacji banków. Z tych samych powodów, organizując naszą spółdzielnię, zwracaliśmy uwagę na sprawność organizacyjną. Zbudowaliśmy system informatyczny, który obsługuje podstawowe procesy, w tym audytu, obiegu dokumentów i korespondencji z bankami. Bardzo szybko wdrożyliśmy też podpisy elektroniczne. Dzięki temu wyeliminowaliśmy kosztowną w naszym przypadku komunikację papierową. Korzystamy z usług informatycznych banku zrzeszającego. Byliśmy również pierwszym klientem, któremu SGB-Bank SA. świadczył i nadal świadczy usługi kadrowo-płacowe.

Ważnym dla nas etapem działalności, testującym mechanizmy systemu ochrony, ale także odpowiedzialność i dojrzałość uczestników, była konieczność przeprowadzenia restrukturyzacji dwóch banków, które przystąpiły do systemu z nieujawnioną, bardzo trudną sytuacją. Oba przypadki wymagały zastosowania nieszablonowych narzędzi wsparcia i zaangażowania poważnej pomocy. W drugim przypadku konieczna była również współpraca z Bankowym Funduszem Gwarancyjnym.

Testem elastyczności i nieszablonowych działań był z kolei okres COVID-u, kiedy rozluźnialiśmy ograniczenia i dostosowaliśmy szybko metody naszej pracy do warunków wynikających z pandemii i niskich stóp procentowych.

Istotnym punktem w kalendarzu naszych prac było podjęcie decyzji, a następnie przygotowanie Grupowego Planu Naprawy. Chociaż nie był to obowiązek systemu ochrony, to takie rozwiązanie, z jednej strony, odciąża uczestników od obowiązku przygotowania i aktualizacji indywidualnych planów naprawy. Z drugiej zaś strony, porządkuje i wspiera procesy restrukturyzacyjne uczestników systemu.

Nie można również zapomnieć o podjętej w 2022 r. decyzji uczestników systemu, w odpowiedzi na zalecenie KNF, o wpłacie składek dodatkowych na fundusz pomocowy, dzięki czemu osiągnęliśmy pełne pokrycie funduszu pomocowego, w wysokości 1% środków gwarantowanych, zastępując wkłady pieniężne składkami.

Jestem przekonany, że do sukcesu, rozumianego jako realizacja głównej funkcji IPS-SGB tj.: gwarantowania płynności i wypłacalności w celu uniknięcia upadłości, przyczyniło się zaufanie i bardzo dojrzała postawa uczestników, którzy w najważniejszych momentach podejmowali trudne, ale odpowiedzialne decyzje. Niezmiernie istotnym czynnikiem, który umożliwia nam efektywne działanie, jest także zrozumienie i dobra współpraca z Komisją i Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego, Bankowym Funduszem Gwarancyjnym oraz Narodowym Bankiem Polskim. Nie możemy również pominąć roli i wsparcia Krajowego Związku Banków Spółdzielczych i Związku Banków Polskich. Wszystkim tym instytucjom i osobom należą się ogromne podziękowania.

Myślę, że za sukces IPS-SGB możemy uznać również całą gamę dodatkowych czynności realizowanych na rzecz naszych uczestników, z których wymienię tylko kwestie edukacyjne (szkolenia, warsztaty, konferencje), wsparcie prawne, doradztwo, analizy i prognozy makro.

Artykuł 113 ust. 7 rozporządzenia UE nr 575/2013 (CRR) stanowi fundament działalności IPS. Jakie znaczenie ma ten przepis w kontekście budowania bezpieczeństwa i stabilności systemu ochrony?

Ten z pozoru niewielki ustęp w artykule dotyczącym wyznaczania kwot ekspozycji ważonych ryzykiem, w rzeczywistości definiuje istotę i warunki działania systemu ochrony. Filary bezpieczeństwa systemów ochrony, które są tam określone to m.in.: zgromadzony przez uczestników fundusz pomocowy, z którego możemy udzielać pomocy, odpowiednie i jednakowo zorganizowane mechanizmy monitorowania i klasyfikowania ryzyka, mechanizmy oddziaływania, jednolity przegląd ryzyka, sprawozdania na temat sytuacji i ryzyka w systemie. Jest tam także przepis artykułu 113 ust. 7 lit. i, który wskazuje, że ustalone w systemie mechanizmy są zatwierdzane przez organ nadzorczy i podlegają regularnemu monitorowaniu. Komisja Nadzoru Finansowego 3 listopada 2015 roku wydała decyzję o uznaniu System Ochrony SGB, określając jednocześnie 14 warunków, które System musi spełniać. Zaakceptowała projekt szczegółowej umowy Systemu, który został przygotowany na podstawie przepisów artykułu 113 ust. 7. Podsumowując, można powiedzieć, że przepis ten to ramy, w których muszą zmieścić się szczegółowe regulacje przesądzające o bezpieczeństwie systemu ochrony. Jak je w szczegółach wypełnimy, zależy od akceptowanych przez uczestników precyzyjnych rozwiązań, które na końcu zatwierdza również nadzorca.

Jakie wartości przyświecają działaniom IPS-SGB i w jaki sposób przekładają się one na budowanie zaufania w sektorze bankowości spółdzielczej?

Jest ich kilka i przesądzają one o tym, w jaki sposób budowaliśmy naszą spółdzielnię i system ochrony. Należą do nich: uczciwość, rzetelność, przejrzystość, współpraca i skuteczność.

Zaufanie to fundament każdej instytucji finansowej, a w szczególności bankowości spółdzielczej, która opiera się na długofalowych relacjach z klientami i lokalnymi społecznościami. W Spółdzielczym Systemie Ochrony SGB dokładamy wszelkich starań, aby nasze działania były zgodne z wartościami, które przyświecają naszej misji.

Zastosowane mechanizmy prewencyjne i kontrolne oraz gotowe do wykorzystania, w razie nieprzewidzianych zdarzeń, fundusze pomocowe, zwiększają bezpieczeństwo funkcjonowania banków spółdzielczych Zrzeszenia SGB oraz SGB-Banku SA. Ponadto, istotna jest dla nas podmiotowość każdego naszego uczestnika. Chcemy być jedynie wsparciem i gwarantem bezpiecznego rozwoju, pozostawiając wybór ścieżki tego rozwoju poszczególnym uczestnikom.

Uczciwość to podstawa relacji, jakie budujemy z bankami członkowskimi. Działamy w sposób etyczny, transparentny i zgodny z regulacjami, co daje pewność, że nasze decyzje są podejmowane z myślą o dobru całego systemu i jego uczestników.

Rzetelność oznacza dla nas solidność i wiarygodność w realizacji zadań związanych z ochroną stabilności finansowej uczestników systemu. To dzięki niej nasi członkowie mogą mieć pewność, że ich interesy są odpowiednio zabezpieczone, a działalność prowadzona jest w sposób odpowiedzialny i profesjonalny.

Przejrzystość to kluczowy element budowania zaufania. Jasna komunikacja dotycząca zasad funkcjonowania systemu, mechanizmów wsparcia i stabilizacyjnych pozwala bankom spółdzielczym rozumieć podejmowane działania. To z kolei redukuje niepewność i zwiększa poczucie, że system działa na rzecz ich bezpieczeństwa.

Współpraca jest fundamentem naszej organizacji. Spółdzielczy System Ochrony SGB to przykład solidarności banków spółdzielczych, które wspólnie dbają o swoją stabilność i bezpieczeństwo klientów. Wzajemna pomoc, wymiana wiedzy i doświadczeń oraz wspólne inicjatywy przyczyniają się do wzmacniania pozycji sektora i budowania trwałych relacji opartych na wzajemnym wsparciu.

Skuteczność to dowód na to, że nasze działania przynoszą realne efekty. Dążymy do tego, aby mechanizmy ochrony i wsparcia funkcjonowały w sposób efektywny i zapewniały bankom spółdzielczym stabilność w zmieniających się warunkach gospodarczych. Osiągane przez nas rezultaty stanowią najlepszy dowód na to, że można nam zaufać. Pomimo wielu turbulencji, z którymi mieliśmy do czynienia w ciągu ostatnich dziesięciu lat, żaden klient banku spółdzielczego w IPS-SGB nie stracił swoich oszczędności, a banki uzyskiwały realne wsparcie nawet w najtrudniejszych sytuacjach.

Podsumowując, nasze wartości nie są jedynie deklaracjami – przekładają się na konkretne działania, które wzmacniają zaufanie do Spółdzielczego Systemu Ochrony SGB. Dzięki nim banki spółdzielcze mogą bezpiecznie realizować swoją misję, a ich klienci zyskują pewność, że ich oszczędności i finanse są chronione przez stabilny, uczciwy i skuteczny system ochrony.

Jak relacje i współpraca z IPS z innych krajów, instytucjami takimi jak Bundesverband der Deutschen Volksbanken und Raiffeisenbanken, wpływa na rozwój i ewolucję polskich systemów ochrony?

Trzeba przyznać, że już na etapie przygotowywania założeń do utworzenia systemu ochrony w naszym zrzeszeniu inspirowaliśmy się doświadczeniami z innych krajów. Szczególną uwagę, ze względu na podobną strukturę sektora, zwróciliśmy na niemiecki system ochrony. Dzięki uprzejmości kolegów z BVR, w trakcie wizyty studyjnej mieliśmy okazję w szczegółach poznać zasady funkcjonowania ich systemu ochrony. Kontakty i relacje wtedy nawiązane utrzymywaliśmy również po utworzeniu naszego systemu ochrony, a z czasem przekształciły się one w aktywne forum współpracy pomiędzy wszystkimi europejskimi IPS-ami. Warto na marginesie zwrócić uwagę na to, że w trakcie kolejnych spotkań roboczych okazało się, że zbudowane przez nas rozwiązania (jak audyt, monitoring ryzyka i prewencja) są znacznie bardziej zaawansowane niż te używane w zagranicznych systemach ochrony.

Jesteśmy przekonani, że współpraca z innymi systemami ochrony jest niezbędna do tego, aby efektywnie zabiegać o uwzględnienie postulatów polskiego sektora banków spółdzielczych już na poziomie tworzenia regulacji europejskich. Dzięki uprzejmości Krajowego Związku Banków Spółdzielczych uzupełniamy ją o udział w pracach grup roboczych przy EACB.

Dzięki tej współpracy, ale także wsparciu KZBS i ZBP, udało się wprowadzić do przepisów zmiany dotyczące wskaźnika dźwigni finansowej banków zrzeszających, polegające na adekwatnym uwzględnieniu środków minimum depozytowego, a także zablokować projekt zmian pozbawiający polskie banki spółdzielcze ulg związanych z wnoszeniem składek na fundusz gwarancyjny banków w BFG w 2024 r.

Przykładem tej współpracy było spotkanie wszystkich europejskich systemów ochrony zorganizowane w Poznaniu przez Spółdzielczy System Ochrony SGB, wspólnie ze Spółdzielnią Systemu Ochrony Zrzeszenia BPS. Dyskutowaliśmy tam między innymi strategiczne wyzwania i stanowisko wobec kolejnych propozycji zmian regulacyjnych.

Jakie korzyści zyskują banki spółdzielcze będące uczestnikami systemu ochrony poza realizacją jego ustawowej funkcji?

Myślę, że po dziesięciu latach funkcjonowania można się było już przyzwyczaić do wielu korzyści, które przysparza członkostwo w systemie ochrony i trochę o nich zapomnieć. Dlatego warto na początek przypomnieć również te, które wprost wynikają z uczestnictwa w systemie ochrony. Do najważniejszych z nich należą:

• stosowanie 0% wagi ryzyka dla ekspozycji wobec innych uczestników systemu,

• brak konieczności indywidualnego spełniania normy wskaźnika LCR i NSFR,

• możliwość niepomniejszania funduszy własnych o zaangażowania kapitałowe wobec innego uczestnika systemu,

• wyłączenie z ekspozycji całkowitej dla wskaźnika dźwigni ekspozycji wobec innego uczestnika,

• niższe składki na BFG oraz możliwość przeznaczenia 80% składki na fundusz gwarancyjny BFG na opłacenie składek na Fundusz Pomocowy przeznaczony tylko na potrzeby uczestników IPSu,

• uwzględnienie środków minimum depozytowego w kalkulacji dźwigni finansowej w banku zrzeszającym,

• niższe wymogi MREL dla uczestników systemu ochrony,

• obniżenie składek na KNF.

Niewątpliwą dodatkową korzyścią dla uczestników systemu ochrony jest już wspomniane powyżej zwolnienie z indywidualnego planu naprawy. W zamian za to IPS-SGB opracował i aktualizuje co roku Grupowy Plan Naprawy.

Jestem przekonany, że cenną działalnością prowadzoną przez nas na rzecz uczestników jest szeroko rozumiane wsparcie. Polega ono między innymi na działalności edukacyjnej i doradczej, realizowanej przez wszystkie departamenty IPS-SGB, w tym także w trakcie audytów.

Prowadzimy cykliczne szkolenia i warsztaty z zakresu zarządzania ryzykiem. Dużym zainteresowaniem cieszył się nasz kompleksowy program podnoszenia kompetencji zarządzania ryzykiem zakończony egzaminem i uzyskaniem certyfikatu. Ponadto, pracownicy IPS-SGB udzielają uczestnikom wsparcia przy wdrażaniu regulacji oraz opracowaniu kwestionariuszy BION. Nasz zespół ekspertów na bieżąco monitoruje zmiany prawa krajowego i europejskiego, analizuje je i interpretuje, co odciąża istotnie banki spółdzielcze od konieczności samodzielnego wykonywania tych zadań. Jest to ogromne wyzwanie, biorąc pod uwagę ilość zmian oraz coraz większy poziom ich skomplikowania.

Przygotowywane są również i udostępniane bankom informacje o potencjalnych zagrożeniach makroekonomicznych, a także zmianach prawnych, które mogą wpływać na ich funkcjonowanie.

IPS-SGB reprezentuje także interesy uczestników, biorąc udział w procesach legislacyjnych dotyczących sektora bankowości spółdzielczej.

Warto ponadto wspomnieć o pomocy w trudnych procesach restrukturyzacji, a jeżeli jest to konieczne, także wsparciu w łączeniach.

Patrząc w przyszłość, jakie zaplanowano inicjatywy i innowacje, aby system ochrony nieustannie odpowiadał na zmieniające się wyzwania rynkowe i potrzeby uczestników IPS-SGB?

Tworząc naszą spółdzielnię, staraliśmy się zbudować kulturę ciągłego doskonalenia i innowacji. Zachęcamy pracowników na każdym szczeblu do wdrażania narzędzi, mechanizmów oraz usprawnień, które poprawiałyby efektywność zarówno naszej pracy, jak i działalności banków spółdzielczych. Zależy nam zarówno na drobnych kwestiach, jak np. automatyzacja wielu raportów, które realizujemy na bieżąco czy likwidacja papierowej korespondencji, dzięki której oszczędzamy rocznie prawie 100 tys. zł, jak również na zadaniach strategicznych – czego przykładem było uruchomienie audytów IT już w 2017 roku lub prace nad Grupowym Planem Naprawy. Wszystkie te działania są stale prowadzone.

Projektem strategicznym i zarazem innowacyjnym, który rozpoczynamy w tym roku, ale potrwa on przez następne kila lat, jest automatyzacja audytów. Jego celem jest usprawnienie czynności audytowych, odciążenie audytorów od czynności powtarzalnych, a w konsekwencji realizacja zaleceń KNF dotyczących 3-letniego cyklu audytów. Tempo i zakres prac będą uzależnione od postępów digitalizacji i budowy wspólnej hurtowni danych w zrzeszeniu. Liczymy również na zmniejszenie obciążenia pracowników banków spółdzielczych pracą na rzecz realizowanych u nich audytów.

Będziemy także w dalszym ciągu kontynuować wysiłki mające na celu ograniczenie oraz uproszczenie regulacji, zarówno tych lokalnych, jak i europejskich. W planach mamy dalszy rozwój audytów ICT i współpracę z SGB-Bankiem S.A. w zakresie usług dotyczących cyberbezpieczeństwa, rozbudowę systemu informatycznego obsługującego procesy spółdzielni o część dotyczącą regulacji wzorcowych, a także wiele innych mniejszych, ale także istotnych usprawnień.

Z okazji 10-lecia działalności, jakie przesłanie chciałby Pan przekazać uczestnikom IPS-SGB, ich klientom oraz partnerom biznesowym na kolejne lata rozwoju?

Dziękując za zaufanie, ale także bardzo odpowiedzialną i dojrzałą współpracę, chciałbym podkreślić, że utworzenie Spółdzielczego Systemu Ochrony SGB było działaniem odważnym, i jak potwierdziła rzeczywistość, bardzo potrzebnym. Jestem przekonany, że IPS-SGB spełnił swoje zadania, poprawił stabilność oraz bezpieczeństwo naszego sektora i zwiększył jego wiarygodność wobec klientów, komercyjnej konkurencji i instytucji nadzorczych. Mogę obiecać, że te wszystkie zadania będziemy w dalszym ciągu realizować rzetelnie, skutecznie we współpracy ze wszystkimi interesariuszami. Będziemy też aktywnie szukać możliwości wsparcia banków spółdzielczych zarówno w zakresie regulacyjnym (szukając możliwości zmniejszenia obciążeń regulacyjno-sprawozdawczych), jak i operacyjnym.

Na koniec chciałbym nam wszystkim życzyć odwagi i determinacji, abyśmy mogli wspólnie aktywnie planować i realizować innowacyjne rozwiązania, poszukując możliwości bezpiecznego rozwoju. Wierzę, że zgodnie z duchem spółdzielczym, wspólne działania mogą stać się ważnym czynnikiem indywidualnego sukcesu poszczególnych banków, a w konsekwencji również całego zrzeszenia i systemu ochrony.