Jacek Rapcia o wyzwaniach sektora banków spółdzielczych

Zachęcamy do przeczytania wypowiedzi Jacka Rapcia, Wiceprezesa Zarządu KZBS. Wypowiedź pochodzi z Głosu Banków Spółdzielczych nr 3/2024.

Ostatnie kilka lat to bez wątpienia dobry okres dla większości banków spółdzielczych. Już od jakiegoś czasu w raportach publikowanych przez podmioty wchodzące w skład Komitetu Stabilności Finansowej sytuacja sektora jest oceniana jako dobra. Z danych, jakie systematycznie publikuje Urząd Komisji Nadzoru Finansowego wynika, że łączny zysk netto wszystkich banków spółdzielczych wyniósł w 2022 r. 3,2 mld zł, w 2023 r. 4,7 mld zł, a za cztery miesiące 2024 r. 1,7 mld zł.

Tak dobre wyniki poszczególnych banków składające się na bardzo pozytywny obraz całego sektora, to oczywiście efekt ciężkiej pracy pracowników i zarządów banków spółdzielczych. Bez ich codziennego zaangażowania nie byłyby one możliwe. Nie jest też przy tym tajemnicą, iż wyniki finansowe wszystkich banków w Polsce są bardzo mocno uzależnione od wyniku odsetkowego. Wysokie stopy procentowe, jakie mamy od ponad dwóch lat, pozytywnie na te wyniki wpływają. Nie jest też tajemnicą, że bardziej wrażliwe na zmiany stóp procentowych są wyniki odsetkowe banków spółdzielczych, w których oprocentowanie aktywów szybciej reaguje na zmiany rynkowych stóp procentowych niż w przypadku banków komercyjnych.

Mając to na uwadze, warto pamiętać, że tak dobre warunki funkcjonowania nie są dane raz na zawsze. Prognozy większości analityków rynkowych zakładają, że stopy NBP pozostaną bez zmian do końca 2024 roku, a cykl łagodzenia polityki pieniężnej może się rozpocząć w pierwszej połowie 2025 r. Zmiana otoczenia makroekonomicznego może być zatem dla banków spółdzielczych bardzo dużym wyzwaniem już za niecały rok. Stąd też najbliższe miesiące to dla nich dobra okazja, by wzmocnić kapitał, przeprowadzić niezbędne modernizacje, zainwestować w rozwój pracowników, rozwój oferty rynkowej oraz zmiany technologiczne, tak by być dobrze przygotowanym na pogorszenie koniunktury.

Wyzwań, z którymi w najbliższym czasie będą sobie musiały radzić banki spółdzielczej, jest oczywiście znacznie więcej. Od wielu lat dużym wyzwaniem dla całego sektora bankowego są rosnące wymogi i koszty implementacji nowych oraz nowelizowanych przepisów. Kolejne regulacje i zwiększające się wymogi nadzorcze, wymagają od banków podejmowania szeregu działań dostosowawczych i związanego z tym ponoszenia dodatkowych kosztów. Szczególnie wrażliwe są tutaj banki spółdzielcze. Muszą bądź będą musiały się one dostosowywać do coraz bardziej skomplikowanych i wymagających regulacji, zarówno krajowych, jak i unijnych. Mam tu na myśli zwłaszcza dyrektywy i rozporządzenia, takie jak CRD VI, CRR III, ESG, DORA, NIS 2, PSD 3, ale też wiele innych. W tym zakresie regulatorzy krajowi i europejscy często zapominają o zasadzie proporcjonalności, oczekując od banków spółdzielczych wypełniania wszystkich wymogów konstruowanych z perspektywy dużych grup bankowych.

Skutkiem zmian zachodzących w otoczeniu banków jest też ciągły wzrost nakładów pracy oraz wydatków na technologię i cyberbezpieczeństwo. Jeszcze jakiś czas temu cały wysiłek banków był w tym zakresie skoncentrowany na tym, by skutecznie chronić przed atakami własną infrastrukturę. Obecnie coraz częściej banki muszą chronić przed cyberprzestępcami swoich klientów, pamiętając przy tym, że odpowiadają nie tylko za powierzone im pieniądze, ale także za ich dane.

To tylko wybrane, najważniejsze moim zdaniem wyzwania stojące przed bankami spółdzielczymi. Maj i czerwiec to miesiące, w których tradycyjnie najczęściej odbywają się w nich Zebrania Przedstawicieli. W części z nich udział biorą także reprezentanci KZBS. Z satysfakcją mamy okazję obserwować, iż zarówno Zarządy, jak i udziałowcy banków spółdzielczych są świadomi istoty wyzwań, jakie stoją przed nimi i zgodnie głosują za przeznaczeniem większości nadwyżki bilansowej na zwiększenie kapitałów banku.

Nieustający zalew nowych regulacji i kolejne obowiązki nakładane na wszystkie banki, bez względu na skalę prowadzonej przez nie działalności, wymagają by KZBS w jeszcze większym niż do tej pory stopniu, przypominał decydentom o konieczności praktycznego stosowania zasady proporcjonalności w ustawach, rozporządzeniach i rekomendacjach nadzorczych. Stąd coraz częściej, oprócz kierowania merytorycznych uwag i propozycji zmian do opiniowanych przepisów, Związek postuluje uwzględnianie na etapie ich konstruowania wielkości oraz możliwości finansowych i organizacyjnych banków spółdzielczych. Tylko w ostatnim czasie nasze postulaty dotyczyły dostosowania do specyfiki sektora nowych wymogów sprawozdawczych w zakresie ESG, sprawozdawczości związanej z przymusową restrukturyzacją, przygotowywanej na potrzeby BFG, czy nowych wymogów płynnościowych w zakresie finansowania długoterminowych kredytów hipotecznych.

By nieco bardziej konkretnie pokazać, na czym wsparcie Związku polega, podam trzy przykłady ostatnich interwencji KZBS skutkujących pożądanymi zmianami przepisów oraz zmianą podejścia administracji państwowej do oczekiwań sektora.

Dzięki staraniom Związku Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) wycofała się ze stanowiska w sprawie odebrania bankom spółdzielczym statusu mikro, małego bądź średniego przedsiębiorstwa. Tym samym banki spółdzielcze mogą na dotychczasowych zasadach korzystać z funduszy europejskich w zakresie prowadzonej działalności.

Działania podejmowane przez KZBS wspólnie ze Związkiem Banków Polskich doprowadziły do wycofania przepisów mających negatywny wpływ na akcję kredytową, polegających na uznaniu za konsumentów w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim wszystkich osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, a więc także rolników kwalifikowanych uprzednio jako przedsiębiorcy.

Wreszcie, rekomendacja nie została jeszcze co prawda przyjęta przez KNF, ale projekt skierowany do konsultacji publicznych wskazuje, iż uwzględnione zostały postulaty KZBS, by w przypadku nałożenia na banki Wymogu Finansowania Długoterminowego wprowadzić próg zwalniający z obowiązku spełnienia wymogu WFD w oparciu o zasadę istotności dla instytucji nieposiadających określonej wielkości portfeli detalicznych kredytów mieszkaniowych i/lub ich udziału w sumie bilansowej.*

Oczywiście nie spoczywamy na laurach i w dalszym ciągu będziemy podejmowali działania, by bankom spółdzielczym łatwiej było funkcjonować w zmieniającym się otoczeniu.

Jedno z wyzwań przed jakim stoi cały sektor bankowy, nie tylko banki spółdzielcze, zostawiłem na koniec. Nie dlatego, że jest ono mniej istotne. Głównie z tego powodu, że osobiście uważam je za kluczowe dla funkcjonowania banków w Polsce w najbliższych latach i chciałbym poświęcić mu nieco więcej uwagi. Mam tu na myśli reformę wskaźników referencyjnych i znalezienie następcy WIBOR’u, którego zastosowanie w umowach z klientami, odsunęłoby od banków ryzyko przyszłych sporów i kwestionowania przez nich zapisów umownych.

WIBOR jest istotnym wskaźnikiem referencyjnym, na którym w znacznym stopniu opiera się Polski system finansowy. Jest wykorzystywany powszechnie i ma istotne znaczenie dla stabilności finansowej. Według danych Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego na koniec 2023 roku łączna wartość aktywów sektora bankowego i SKOK, w których zastosowano WIBOR sięgała ok. 950 mld zł. 64 mld zł to aktywa firm leasingowych powiązanych z tym wskaźnikiem, rynek instrumentów pochodnych to blisko 3 bln zł, a ponad 430 mld zł to rynek obligacji. Analizując te dane nietrudno zorientować się, że jakiekolwiek zmiany w tym zakresie mogą pociągać za sobą duże konsekwencje dla całego systemu finansowego.

W połowie lipca 2022 r. z inicjatywy Ministerstwa Finansów i Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego prace rozpoczęła Narodowa Grupa Robocza ds. reformy wskaźników referencyjnych (NGR), której zadaniem jest zrealizowanie szeregu działań służących sprawnemu i bezpiecznemu wdrożeniu poszczególnych elementów procesu prowadzącego do zastąpienia wskaźnika WIBOR nowym wskaźnikiem referencyjnym. W pracach NGR udział bierze także KZBS. Wspólnie z osobami delegowanymi przez banki zrzeszające oraz banki funkcjonujące poza strukturami Zrzeszeń, staramy się podejmować działania, by docelowe rozwiązania były do zaakceptowania przez banki spółdzielcze. KZBS regularnie przekazuje informacje na temat postępów prac i przyjmowanych rozwiązań. Oferujemy też bankom spółdzielczym działania edukacyjne w tym zakresie. Proponujemy warsztaty na temat reformy dla członków rad nadzorczych i szkolenia poświęcone m.in. ocenie ryzyka związanego ze stosowanie WIBOR w umowach z klientami, co szczególnie w obliczu coraz częściej pojawiających się informacji o toczących się na tym tle sporach sądowych, uważam za bardzo istotne. Ponieważ zakończenie reformy planowane jest na koniec 2027 r. banki spółdzielcze mogą liczyć na jeszcze wiele innych działań ze strony KZBS wspierających je w płynnym i bezpiecznych przejściu przez ten proces.

* W przyjętej przez KNF, już po opublikowaniu tej wypowiedzi, Rekomendacji WFD w sposób praktyczny zastosowana została zasada proporcjonalności, tj.:

• Rekomendacja skierowana jest do banków krajowych z wyłączeniem banków spółdzielczych będących uczestnikami instytucjonalnego systemu ochrony,
• Oczekiwany poziom WFD ma zastosowanie do banków, dla których spełnione są oba poniższe warunki:
  1) aktywa wynoszą powyżej 2 mld PLN,
  2) udział w aktywach portfela kredytów dla gospodarstw domowych zabezpieczonych nieruchomościami mieszkaniowymi wynosi powyżej 10%.