Europejski Zielony Ład – nowe wyzwanie dla bankowości spółdzielczej

Bankowość spółdzielcza może dobrze wypełniać cele i założenia zawarte w Europejskim Zielonym Ładzie. To właśnie instytucje spółdzielcze mogą stanowić wsparcie dla ekologicznej transformacji mniejszych firm i wspomagać zmianę nastawienia klientów indywidualnych, ponieważ często odpowiedzialność za zagadnienia ekologiczne jest wpisana w cel ich działania. Dzięki temu, że dobrze znają lokalnych konsumentów i ich potrzeby, łatwiej jest im dopasować oferowane finansowanie do wymaganych zrównoważonych inwestycji.

Wyjście naprzeciw wyzwaniom współczesnego świata w zakresie zmian klimatu i postępującej degradacji środowiska naturalnego wymaga zastosowania całkiem nowej strategii wzrostu. W tym celu Komisja Europejska opracowała Europejski Zielony Ład, który m.in. ma za zadanie przekierować przepływy finansowe na aktywności zmierzające do transformacji w kierunku gospodarki zeroemisyjnej. 
W ogólnym ujęciu Unia Europejska, poprzez przyjmowaną taksonomię, dąży do osiągnięcia sześciu celów środowiskowych: złagodzenia skutków zmiany klimatu, dostosowania się do tych skutków, zrównoważonego użytkowania oraz ochrony zasobów wodnych i morskich, przejścia na system gospodarki o obiegu zamkniętym, eliminacji lub daleko idącej kontroli zanieczyszczeń, wreszcie, ochrony i odbudowy bioróżnorodności. Podstawowym elementem w dążeniu do osiągnięcia tych założeń jest podejmowanie szeregu działań zmierzających do dekarbonizacji europejskiej gospodarki, m.in. w ramach podpisanego w 2015 r. porozumienia paryskiego. Zakłada ono, że w XXI w. globalne ocieplenie uda się ograniczyć do wartości poniżej 2°C sprzed poziomu epoki przemysłowej oraz utrzymać je na poziomie 1,5°C. Do 2050 r. emisja gazów cieplarnianych ma ulec redukcji o 80-95%. Aby Unia mogła do tego czasu stać się neutralna klimatycznie, cele dotyczące emisji gazów cieplarnianych na rok 2030 muszą być obniżone o 55% w porównaniu z rokiem 1990.

Zielone finansowanie

Ambitny cel osiągnięcia neutralności klimatycznej wymaga znacznych inwestycji zarówno ze strony UE i krajowych sektorów publicznych, jak i z sektora prywatnego. Narzędziem ułatwiającym i pobudzającym ten proces ma być plan inwestycyjny na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu, w ramach którego w następnym dziesięcioleciu zostaną uruchomione zrównoważone inwestycje o wartości co najmniej 1 biliona euro. Większy niż kiedykolwiek dotąd udział w budżecie UE wydatków przeznaczonych na działania służące klimatowi i ochronie środowiska pomoże przyciągnąć prywatne finansowanie. Aby transformacja na rzecz gospodarki neutralnej dla klimatu przebiegała należycie, wykorzystany zostanie mechanizm sprawiedliwej transformacji. Opiera się on na trzech głównych źródłach finansowania: Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (7,5 mld euro nowych środków w  budżecie UE); specjalnym systemie sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU, mającym przyciągnąć prywatne inwestycje, m.in. w zrównoważoną infrastrukturę energetyczną i transportową (uruchomienie do 45 mld euro inwestycji); instrumencie pożyczkowym Europejskiego Banku Inwestycyjnego dla sektora publicznego (uruchomienie 25–30 mld euro inwestycji). 

Banki spółdzielcze – odpowiedzialne i lokalne

Dekarbonizacja na tak szeroką skalę będzie wymagała daleko idących zmian we wszystkich sektorach gospodarki. Dotyczyć one będą wspierania innowacji przemysłowych oraz inwestowania w technologie przyjazne środowisku, wprowadzania czystszych, tańszych i zdrowszych form transportu prywatnego i publicznego, obniżenia emisyjności przemysłu, poprawy efektywności energetycznej budynków czy współpracy z partnerami międzynarodowymi w celu poprawy obowiązujących norm środowiskowych.

We wszystkich tych obszarach istotną rolę mają do odegrania banki spółdzielcze jako z założenia odpowiedzialne społecznie i ekologicznie oraz operujące blisko lokalnych klientów indywidualnych czy prowadzących małe biznesy.

Co więcej, nadrzędnym założeniem ich funkcjonowania jest realizacja celów spółdzielców i zaspokajanie potrzeb finansowych klientów, a działalność komercyjna, czyli maksymalizacja zysków, to tylko droga do tego celu. W obliczu wszystkich wyzwań dotyczących zrównoważonej transformacji banki spółdzielcze z powodzeniem uzupełniają ofertę banków korporacyjnych, docierając na poziomie geograficznym i biznesowym do innych grup odbiorców. Razem bez trudu mogą dotrzeć do wszystkich interesariuszy już prowadzonych i planowanych w przyszłości zmian.

Europejskie Stowarzyszenie Banków Spółdzielczych (EACB, European Association of Co-operative Banks) ocenia, że kluczową cechą bankowości spółdzielczej jest jej bliskość  – zarówno fizyczna obecność placówek nawet w  małych ośrodkach, jak i znajomość specyficznych potrzeb i oczekiwań konsumentów, którzy dla pracowników nie są anonimowymi usługobiorcami.

Na długo zanim upowszechniło się pojęcie społecznej  odpowiedzialności biznesu (CSR, corporate social responsibility), banki spółdzielcze dobrowolnie uwzględniały w swych strategiach i działaniach interesy społeczne i kwestie ochrony środowiska. Znajdowało to odzwierciedlenie we wspieraniu różnego rodzaju przedsięwzięć o charakterze nie tylko biznesowym, ale i społecznym, kulturalnym, a nawet sportowym.

Zielona misja Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spółdzielczych

Jak wynika z badania przeprowadzonego przez EACB, ponieważ dobrostan społeczności i regionów jest częścią misji banków spółdzielczych, inwestują one w politykę zrównoważonego rozwoju oraz projekty, które są dobre dla sfery społecznej i środowiskowej. Jednocześnie wdrażają politykę i strategie mające na celu pomoc w ograniczeniu bezpośredniej i pośredniej emisji gazów cieplarnianych, wspierając również inwestycje zmierzające do przejścia na nowe źródła energii i zmniejszenia śladu węglowego.

Banki spółdzielcze, na równi z indywidualnymi konsumentami czy przedstawicielami lokalnych społeczności i przedsiębiorstw, a także pozostałą częścią sektora finansowego, muszą jednak znacznie bardziej niż obecnie angażować się w walkę z zagrożeniami związanymi ze zmianą klimatu, szkodami wyrządzanymi ekosystemom i utratą różnorodności biologicznej. W tym celu zobowiązały się do pomocy w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, Porozumienia Paryskiego i są sygnatariuszami ważnych dokumentów, takich jak zasady równikowe i zasady odpowiedzialnej bankowości ONZ. Mogą pomóc we współfinansowaniu przedsięwzięć prowadzących do niezbędnych zmian i odgrywać aktywną rolę poprzez promowanie dystrybucji usług i zrównoważonych inwestycji, a duktów oszczędnościowych w ramach swoich sieci. Ważną część portfela banków spółdzielczych stanowią inwestycje w projekty z zakresu energii odnawialnej, a kilka banków stało się ważnymi partnerami finansowymi w zakresie zielonych obligacji, które odgrywają kluczową rolę w mobilizowaniu środków na odpowiedzialne projekty.

Członkowie Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spółdzielczych zobowiązują się do przestrzegania globalnych i krajowych kodeksów w dziedzinie zrównoważonego rozwoju. Znacząca część działalności większości banków spółdzielczych jest zgodna ze standardami zielonych i społecznych obligacji ICMA oraz celami zrównoważonego rozwoju ONZ, w szczególności w zakresie finansowania edukacji, projektów mieszkaniowych czy zapobiegania społecznemu i gospodarczemu wykluczeniu. Co więcej, kilka spółdzielczych grup bankowych było ściśle zaangażowanych w opracowywanie polityki klimatycznej i środowiskowej, a banki członkowskie EACB należą do sygnatariuszy głównych inicjatyw międzynarodowych (m.in. UNEP Financial Initiative, UN Global Compact, wytyczne OECD, Principles for Responsible Investment, Task Force on Climate-related Financial Disclosures) oraz wspierają różnorodne inicjatywy krajowe. Niektóre banki spółdzielcze stworzyły własne metody sprawozdawczości niefinansowej, a kilka z nich postanowiło usprawnić swoją strukturę zarządzania, aby lepiej zintegrować zrównoważony rozwój z procesem planowania strategicznego i zwiększyć wysiłki niezbędne do osiągnięcia celów transformacji.

Banki spółdzielcze są obecne zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Ich propozycje biznesowe opierają się przede wszystkim na poszukiwaniu rozwiązań finansowych nastawionych na dobrobyt rodzin, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, a w szczególności rozwój sektora rolnego i rolno-spożywczego. Działanie na rzecz  gospodarki bardziej odpowiedzialnej społecznie widać szczególnie w udzielanych przez niektóre banki mikropożyczkach, które kwalifikują się jako pożyczki solidarnościowe, ponieważ ich zatwierdzenie nie opiera się na standardowych kryteriach oceny bankowej.

Banki spółdzielcze w Polsce

Polski sektor bankowości spółdzielczej składa się z ok. 520 niezależnych, lokalnych podmiotów, częściowo zrzeszonych w  Krajowym Związku Banków Spółdzielczych. Powszechnie przyjętą praktyką jest ich bliska współpraca z  Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, co oznacza przede wszystkim udzielanie preferencyjnych pożyczek na rozwój odnawialnych źródeł energii, m.in. budowę małych instalacji, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych na własne potrzeby, zakup ekologicznych paneli słonecznych. Szeroka sieć regionalnych i lokalnych oddziałów pozwala bankom spółdzielczym na finansowe wsparcie zielonych inwestycji prowadzonych nawet w małych wiejskich społecznościach przez osoby prywatne i rolników, a często to właśnie te instytucje są jedynym źródłem finansowania dostępnym na tych obszarach.

Powoduje to, że w kontekście realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu rola polskich banków spółdzielczych jest istotna. To one mogą skutecznie i efektywnie udzielać dostępu do promocyjnego i preferencyjnego finansowania detalicznego energooszczędnych inwestycji w zakresie centralnego ogrzewania i ogrzewania wody, termomodernizacji budynków, gospodarki odpadami, budowy małych i przydomowych oczyszczalni ścieków, przechodzenia na energooszczędne źródła oświetlenia, zakupu i montażu systemów wentylacji i klimatyzacji z możliwością odzyskiwania ciepła, czy wreszcie w zakresie elektromobilności i zrównoważonego przekształcania przedsiębiorstw.

Polem do działania dla banków spółdzielczych jest też z  pewnością pośredniczenie w finansowaniu coraz powszechniejszych przedsięwzięć w zakresie zrównoważonych i odnawialnych źródeł energii, jak najefektywniej dopasowanych do konkretnych potrzeb danych społeczności lokalnych. Środki klientów zdeponowane na specjalnie w tym celu oferowanych przez banki spółdzielcze lokatach czy kontach oszczędnościowych mogą też służyć do finansowania ekologicznych projektów, np. w zakresie budynków pasywnych czy niskoemisyjnych pojazdów.

Irena Pichola 
Partner, lider zespołu ds. zrównoważonego rozwoju w Polsce i Europie Środkowej, Deloitte

Komentarz:

PRZEMYSŁAW SZCZYGIELSKI, 
Partner, lider sektora finansowego  w Polsce, Deloitte
Zgodnie z wizją unijnej gospodarki prezentowaną w Europejskim Zielonym Ładzie, ma być ona nie tylko konkurencyjna i nowoczesna, ale przede wszystkim z rozwagą podchodzić do zagadnień oszczędności zasobów i ich ograniczonej dostępności. Aby zrealizować te cele, niezbędne jest osiągnięcie przez Unię Europejską w 2050 r. zerowego poziomu emisji gazów cieplarnianych. Co więcej, planowany wzrost gospodarczy i zielony rozwój mają być w równym stopniu udziałem wszystkich osób i regionów.
Plan inwestycyjny na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu o wartości co najmniej 1 bln euro ma za zadanie zmobilizować inwestycje publiczne i wspierać uruchomienie funduszy prywatnych przy udziale unijnych instrumentów finansowych. Najważniejsze wydaje się jednak wykorzystanie unijnego mechanizmu sprawiedliwej transformacji (JTM, Just Transition Mechanism), który ma zapewnić również wsparcie finansowe i pomoc techniczną dla tych, którzy najbardziej odczuwają skutki przejścia na gospodarkę ekologiczną. Istotną rolę w przekazaniu funduszy do ostatecznych odbiorców powinien odegrać sektor bankowy. Nie tylko ma do tego predyspozycje ze względu na kontakt i znajomość odbiorców wsparcia, ale może to znacznie pomóc w rozwoju przedsiębiorstw, a przy okazji powiększyć bazę klientów i poprawić rentowność sektora. Banki, w tym banki spółdzielcze, mogą same zaproponować wizję swojej roli i udziału w dystrybucji środków. 
Wprawdzie wszystkie regiony będą potrzebowały finansowania i w planie inwestycyjnym na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu zostało to przewidziane, mechanizm zapewnia jednak ukierunkowane wsparcie, aby w latach 2021-2027 uruchomić co najmniej 100 mld euro w regionach najbardziej dotkniętych negatywnymi społeczno-gospodarczymi skutkami transformacji i złagodzić je, tak aby przejście w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu przebiegało w sposób sprawiedliwy, nie pozostawiając nikogo w tyle.

Artykuł został opublikowany w "Głosie Banków Spółdzielczych" nr 3/2021.