Raport o stabilności systemu finansowego

Narodowy Bank Polski opublikował kolejną edycję Raportu o stabilności systemu finansowego - czerwiec 2019.

Najważniejsze wnioski z Raportu o stabilności systemu finansowego (czerwiec 2019) dla sektora banków spółdzielczych:

  • Sektor banków spółdzielczych jako całość funkcjonuje stabilnie, aczkolwiek stoi on przed szeregiem wyzwań krótko- i długoterminowych. Banki spółdzielcze, w większości przypadków, spełniają nadzorcze wymogi kapitałowe i płynnościowe. Tym niemniej, niska efektywność związana z modelem biznesowym i niski poziom integracji sektora stanowią wyzwania dla zyskowności banków spółdzielczych oraz dla ich zdolności do rozwoju w przyszłości. Pozostawanie szeregu banków spółdzielczych poza strukturami IPS jest zjawiskiem niepokojącym, w szczególności ze względu na wygaśnięcie dotychczasowych umów zrzeszenia z końcem 2018 r. Ponadto, kluczowa rola banków zrzeszających w IPS i ich silny wpływ na cały sektor, poprzez powiązania kapitałowe z bankami spółdzielczymi, sprawiają, że konieczne jest zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania tych banków, między innymi poprzez wzrost jakości zarządzania ryzykiem i poprawę wyposażenia w kapitał.
  • Dla wzmocnienia sektora bankowości spółdzielczej potrzebna jest intensyfikacja działań na rzecz zwiększenia integracji podmiotów tego sektora. Niska efektywność sektora banków spółdzielczych, wynikająca m.in. z relatywnie wysokich kosztów działania, uniemożliwia sprostanie wyzwaniom związanym z dynamicznie rozwijającym się rynkiem usług finansowych i rosnącą konkurencją. Sposobem na poprawę efektywności działania, a w konsekwencji utrzymanie pozycji rynkowej i dalszy rozwój sektora, może być zwiększenie integracji banków w ramach funkcjonujących zrzeszeń, np. w zakresie infrastruktury teleinformatycznej i projektów marketingowych.
  • Ważnym kanałem transmisji szoków wewnątrz sektora bankowego są powiązania finansowe (kapitałowe i depozytowe) pomiędzy bankami zrzeszającymi a bankami spółdzielczymi. Banki spółdzielcze mają ekspozycje na banki zrzeszające poprzez posiadane akcje i obligacje tych banków. W rezultacie, problemy banków zrzeszających mogą powodować skutki dla banków z nimi zrzeszonych. Dodatkowo banki zrzeszające pełnią kluczową rolę w rozliczeniach pieniężnych banków spółdzielczych oraz w lokowaniu ich wolnych środków. W połączeniu z udziałem banków zrzeszających w IPS uzasadnia to ich systemową istotność. Jednocześnie pozycja kapitałowa banków zrzeszających nie jest silna i charakteryzują się one niską rentownością, co sprawia że wrażliwość sektora spółdzielczego na szoki jest wyższa niż banków komercyjnych.

Pożądane kierunki zmian modelu funkcjonowania bankowości spółdzielczej w Polsce zawarte w Raporcie o stabilności systemu finansowego (czerwiec 2019)

Bankowość spółdzielcza stanowi ważny element krajowego systemu finansowego, mimo relatywnie niskiego udziału w aktywach sektora bankowego (7,3%). Wynika to z historycznie ugruntowanej roli, jaką banki spółdzielcze odgrywają w lokalnych społecznościach, z ich istotnego udziału w finansowaniu rolnictwa (53%), a także z ich relatywnie dużego zaangażowania w finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw (9,1%).

Bankowość spółdzielcza w Polsce stoi przed potrzebą dokonania zmian w dotychczasowym modelu prowadzenia działalności. Wynika to z różnorodnych wyzwań związanych z:

  1. bieżącą sytuacją sektora, tj.:
  • spadkiem zyskowności w warunkach niskich stóp procentowych i rosnących kosztów ryzyka kredytowego,
  • wysokimi kosztami działania w relacji do skali działalności i osiąganych wyników,
  • pogorszeniem sytuacji niektórych uczestników systemu, w szczególności banków zrzeszających.
  1. czynnikami strukturalnymi, tj.:
  • zmianami instytucjonalnymi, w tym utworzeniem systemów ochrony instytucjonalnej,
  • rosnącą konkurencją, ze strony banków komercyjnych i firm pożyczkowych,
  • postępującymi zmianami technologicznymi.

Wskazanie pożądanych zmian w obecnym modelu działania banków spółdzielczych w Polsce wymaga określenia związanych z nim szans (atutów) i wyzwań (słabości). Zaznaczenia wymaga, że niektóre cechy dotychczas postrzegane jako atuty, w przyszłości mogą stanowić obciążenie i wymagać odpowiedniej polityki dostosowawczej ze strony banków. Docelowy model działalności powinien zatem zminimalizować występujące już obecnie słabości, a także stanowić odpowiedź na pojawiające się wyzwania o bardziej długofalowym charakterze.

Do szans (atutów) obecnego modelu działania banków spółdzielczych należą:

Bankowość relacyjna oparta na dobrej znajomości rynku lokalnego i rozbudowanej sieć placówek

Znajomość lokalnego rynku oraz bliskie, długoterminowe relacje z klientami pozwalają na bardziej elastyczne podejście banków spółdzielczych do wypełniania potrzeb klientów. Działanie zgodnie z zasadami bankowości relacyjnej wspomaga rozbudowana sieć placówek, która obejmując swoim  zasięgiem teren całego kraju, pozwala jednocześnie na zachowanie „lokalności”. Ponad 1/3 placówek bankowych w Polsce należy do sektora spółdzielczego, co jest wciąż istotne dla wielu klientów, preferujących tradycyjny kontakt z bankiem. W przypadku mniejszych banków spółdzielczych, które z uwagi na swoją wielkość działają przede wszystkim w gminach i małych miastach, lokalność wpływa też korzystnie na jakość portfela kredytowego.

Ugruntowana pozycja w świadczeniu usług finansowych dla rolnictwa i jednostek samorządu terytorialnego (JST)

Banki spółdzielcze nadal stanowią w swoich regionach ważne centra rozliczeniowe, kredytowe i depozytowe – zwłaszcza dla rolników, małych przedsiębiorstw i JST. Mocna pozycja na rynku kredytowania rolnictwa wynika m.in. z roli banków spółdzielczych w dystrybucji środków ARiMR w ramach kredytów preferencyjnych i dopłat do produkcji rolnej oraz skali udzielanych przez nie gwarancji bankowych, niezbędnych przy niektórych programach pomocowych agencji. Jednostki samorządu terytorialnego tradycyjnie korzystają z usług finansowych banków spółdzielczych, stanowiąc ich stałą grupę klientów.

Tradycyjny model działalności

Za wyjątkiem niektórych, większych banków, które w przeszłości zaangażowały się w projekty komercyjne o znacznej skali, banki spółdzielcze prowadzą tradycyjną działalność opartą na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów lokalnej ludności. Dzięki temu – przy zachowaniu odpowiednich standardów zarządzania ryzykiem kredytowym – skala ryzyka, na które narażone są banki spółdzielcze w swojej działalności, jest ograniczona i możliwa do sprawnej identyfikacji i zarządzania.

Pozycja płynnościowa

Wysoki udział finansowania detalicznego w bankach spółdzielczych (wyższy niż w sektorze banków komercyjnych) jest korzystny z punktu widzenia stabilności finansowania. Jednocześnie stabilności depozytów gospodarstw domowych sprzyja ich rozdrobnienie, zwiększające dywersyfikację podmiotową. Istotny udział środków JST stanowi dodatkowe, stałe źródło finansowania dla banków spółdzielczych. Jednak w tym kontekście należy zauważyć, że środki te – z uwagi, że nie są objęte gwarancjami oraz ze względu na wyższe jednostkowo wolumeny – w niektórych okolicznościach charakteryzują się wyższą niestabilnością. Występująca w sektorze spółdzielczym wyższa, niż w przypadku akcji kredytowej, dynamika wzrostu depozytów powoduje wysoką nadpłynność i powiększanie się ujemnej luki finansowania. Z jednej strony może to wskazywać na utrzymywanie się zaufania klientów do banków spółdzielczych, z drugiej stanowi potencjał do rozwijania akcji kredytowej.

Wymogi regulacyjne

Dzięki utworzeniu systemów ochrony instytucjonalnych banki spółdzielcze, będące ich członkami, mogą korzystać z ulg w zakresie :

  • wymogów kapitałowych,
  • ndywidualnych wymogów płynnościowych,
  • wysokości składek na fundusze BFG.


Ponadto, z uwagi na swoją wielkość banki spółdzielcze nie są płatnikami podatku od innych instytucji finansowych . Stanowi to ułatwienie w kontekście konieczności zmniejszenia kosztów działalności w relacji do osiąganych wyników.

Wśród wyzwań (słabości) obecnego modelu działania banków spółdzielczych najważniejsze to:

Ryzyko kredytowe i niska jakość portfela kredytów dla przedsiębiorstw

Podejmowane przez niektóre banki spółdzielcze (zwłaszcza duże) ryzyko w działalności kredytowej w wielu przypadkach okazało się zbyt wysokie w stosunku do posiadanych kompetencji w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym. Wynikało ono m.in. z podejmowania współpracy z nowymi klientami, których sytuacja nie była w pełni rozpoznana, czy też kredytowania branż o potencjalnie wysokiej stopie zwrotu, obarczonych równocześnie wysokim ryzykiem. Niska jakość zarządzania ryzykiem kredytowym przez banki spółdzielcze przejawia się m.in. w niewłaściwej klasyfikacji i wycenie ekspozycji kredytowych, często jej nieprawidłowej identyfikacji, niewystarczającym pomiarze i monitorowaniu ryzyka kredytowego, wątpliwej wycenie wartości zabezpieczeń, a także nadmiernej koncentracji ryzyka kredytowego.

Powoduje to utrzymywanie się niskiej, na tle sektora banków komercyjnych, jakości portfela kredytowego (szczególnie dla przedsiębiorstw), przy wysokim poziomie koncentracji sektorowej oraz podmiotowej portfela, będącej skutkiem nienależytego rozpoznania powiązań kapitałowych i personalnych kredytowanych podmiotów. Słabej jakości kredytów dla przedsiębiorstw towarzyszy relatywnie niskie pokrycie odpisami kredytów z utratą wartości.

Zyskowność i efektywność działania

Słabsza, w porównaniu z bankami komercyjnymi, zyskowność banków spółdzielczych wynika m.in. z ich niskiej efektywności kosztowej, słabości technologicznej i rozdrobnienia (brak korzyści skali). Na utrzymywanie się wysokich kosztów działania sektora banków spółdzielczych wpływają następujące czynniki:

  • rozdrobnienie sektora i ograniczone możliwości wykorzystania korzyści skali,
  • relatywnie niski stopień informatyzacji,
  • duża liczba placówek oraz wysoki poziom zatrudnienia.

Należy podkreślić, że rozbudowana sieć oddziałów, stanowiąca jeden z atutów bankowości spółdzielczej, przyczynia się jednocześnie do wysokich kosztów ich funkcjonowania, obniżając tym samym wskaźniki efektywności.

Wrażliwość na zmiany stóp procentowych

Wysoki udział wyniku odsetkowego w wyniku z działalności bankowej zwiększa wrażliwość banków spółdzielczych na ryzyko zmiany stóp procentowych (szczególnie na ich spadek). Niskie stopy procentowe wpływają negatywnie na poziom marży odsetkowej banków spółdzielczych. Powodują zmniejszenie spreadu między realizowaną przez bank marżą na produktach kredytowych a kosztem pozyskania depozytów, w szczególności w odniesieniu do kredytów dla MSP i dla rolników, udzielanych często przy niskim poziomie marży.

Historycznie banki spółdzielcze miały blisko dwukrotnie wyższy poziom marży odsetkowej netto w porównaniu do banków komercyjnych, co było głównym źródłem ich wyników finansowych i pozwalało kompensować wysokie koszty działania. Obecnie różnica w marży między sektorami spółdzielczym i komercyjnym jest bardzo niewielka. W efekcie model biznesowy oparty głównie na marży odsetkowej w warunkach niskich stóp procentowych, dynamicznych zmian technologicznych i silnej konkurencji, staje się coraz bardziej nieefektywny.

Dostępność kapitału

Pozycja kapitałowa banków spółdzielczych, pomimo korzystnie prezentujących się wskaźników adekwatności kapitałowej, jest relatywnie słaba. Utrzymująca się niska zyskowność ogranicza możliwości zwiększania funduszy własnych przez akumulację zysku. Niska rentowność kapitału tworzy istotne ograniczenia dla pozyskiwania nowych udziałowców i potencjalnych inwestorów. Obserwowany od kilku lat odpływ udziałowców z banków spółdzielczych powoduje redukcję wartości funduszu udziałowego, a w konsekwencji zmniejszenie jego udziału w kapitale własnym sektora. Wobec braku strategii promowania członkostwa w banku spółdzielczym oraz braku możliwości preferencyjnego traktowania udziałowców, poziom wypłacanej dywidendy stanowi jedyny bodziec finansowy, mogący przyciągnąć nowych inwestorów. Stopa dywidendy w bankach spółdzielczych pozostawała jednak w ostatnich latach na niskim poziomie ze względu na złożoną sytuację kapitałową banków, zalecenia dywidendowe KNF, jak i na ograniczone możliwości zwiększania zysków.

Niedostateczna współpraca w ramach zrzeszenia

Problemy z wypracowaniem wspólnych rozwiązań dla banków spółdzielczych wynikają m.in. z braku gotowości banków do opracowania i finansowania dostępnych dla wszystkich rozwiązań, szczególnie z zakresu IT. Brak ujednoliconego podejścia i wspólnej inicjatywy w zakresie rozwiązań informatycznych naraża banki spółdzielcze na dodatkowe, wysokie koszty związane z wdrażaniem nowoczesnych rozwiązań technologicznych na poziomie indywidualnym i wpływa na opóźnienia rozwojowe w tej dziedzinie.

Rosnąca presja konkurencyjna

Presja ze strony banków komercyjnych oraz innych podmiotów świadczących usługi finansowe (m.in. z sektora fintech i firm pożyczkowych), nasila się wraz ze wzrostem roli elektronicznych kanałów dystrybucji i powszechności aplikacji mobilnych oraz w związku z wdrażanymi regulacjami (np. dyrektywa PSD2). Presja ta obniża szanse na utrzymanie na rynku depozytowo-kredytowych modeli biznesowych, tradycyjnie stosowanych przez banki spółdzielcze. Będą one stopniowo wypierane przez modele nowe, które z racji wykorzystywania innowacyjnych rozwiązań technologicznych charakteryzują się większą efektywnością i elastycznością.

Źródłem rosnącej presji konkurencyjnej są też zmiany demograficzno-kulturowe na obszarach wiejskich i w małych miastach (m.in. migracje osób młodych z terenów wiejskich, zacieranie się różnicy między mniejszymi miastami a aglomeracjami). W efekcie tych zmian powstaje potrzeba przedefiniowania relacji banku z klientami – również w kontekście postępującej digitalizacji usług finansowych. Cyfryzacja kanałów dystrybucji, personalizacja relacji z klientem i wynikająca z tego konieczność rozbudowy systemów informatycznych oraz automatyzacja procesów operacyjnych mogą być wyzwaniem przekraczającym samodzielne możliwości większości, zwłaszcza małych, banków spółdzielczych.

Rozwój technologii informatycznych i cyberbezpieczeństwo

Banki spółdzielcze dysponują ograniczonymi zasobami na inwestycje związane z nowymi technologiami i systemami z zakresu cyberbezpieczeństwa. Wysokie koszty wdrożenia nowych rozwiązań technologicznych i zapewnienie bezpieczeństwa usług świadczonych za pomocą zdalnych kanałów dostępu stawiają banki spółdzielcze przed koniecznością poszukiwania wspólnych rozwiązań w ramach zrzeszeń. Podniesienie jakości infrastruktury technologicznej oraz dostosowanie sposobu świadczenia usług do zmieniającego się otoczenia rynkowego są konieczne w celu skutecznego konkurowania o nowych, młodych oraz bardziej mobilnych klientów. Ponadto brak adekwatnych inwestycji w tych obszarach, może prowadzić do stopniowej utraty pozycji rynkowej w sytuacji rosnącej presji ze strony stosujących nowoczesne rozwiązania IT banków komercyjnych

Model sektora bankowości spółdzielczej w Polsce – pożądane kierunki zmian zawarte w Raporcie o stabilności sektora finansowego (czerwiec 2019)

Kierunek przemian w modelu działania sektora banków spółdzielczych powinien uwzględniać następujące kwestie:

  • kontynuację wykorzystania obecnego potencjału i atutów banków spółdzielczych, tj. znajomości lokalnych rynków i znacznej roli w świadczeniu usług dla rolnictwa, małych i średnich przedsiębiorstw oraz jednostek samorządu terytorialnego,
  • unikanie prób wychodzenia poza dotychczasowe i dobrze rozpoznane rynki,
  • zwiększenie integracji i współpracy w ramach zrzeszeń (wspólne konsorcja kredytowe, projekty IT, marketing, produkty finansowe) jako sposób na ograniczanie kosztów działania,
  • konsolidację w przypadku małych banków jako sposób na zwiększenie efektywności i możliwości rozwijania działalności,
  • wykorzystanie banków zrzeszających w roli banków skoncentrowanych na usługach dla banków spółdzielczych (apeksowych) z ograniczoną samodzielną działalnością komercyjną,
  • wzmacnianie funkcji kontrolno-pomocowych IPS-ów w odniesieniu do banków zrzeszonych.


Z treścią raportu można zapoznac się na stronie internetowej NBP.
 

 

Udostępnij artykuł:
« powrót